Gujarati News

નવી દિલ્‍હી, તા. ૧૦ : વર્ષ ૨૦૧૬ પછી, હવે એટલે કે સાત વર્ષ પછી અલ-નીનો ફરીથી પ્રશાંત મહાસાગરમાં પાછો ફર્યો છે. યુએસ ફેડરલ એડમિનિસ્‍ટ્રેશન, નેશનલ ઓસેનિક એન્‍ડ એટમોસ્‍ફેરિક એસોસિએશને આ માહિતી આપી. જો કે તે પહેલાથી જ આગાહી કરવામાં આવી હતી. અલ નીનોની દસ્‍તક પછી સૌથી મોટો સવાલ એ છે કે ભારત પર તેની શું અસર થશે. ભારતીય હવામાન વિભાગે આ અંગે પહેલેથી જ ચેતવણી જાહેર કરી દીધી છે. IMD એ થોડા દિવસો પહેલા કહ્યું હતું કે આ ચોમાસામાં અલ નીનોના વિકાસની લગભગ ૭૦ ટકા સંભાવના છે. જો ત્‍પ્‍ઝની આગાહી સાચી પડે તો તેની અસર દેશના ખરીફ ઉત્‍પાદન પર પડી શકે છે.

જ્‍યારે એક જગ્‍યાએથી બીજી જગ્‍યાએ જતા પવનો નબળા પડી જાય છે ત્‍યારે અલ-નીનોની સ્‍થિતિ સર્જાય છે. જેના કારણે તાપમાનમાં વધુ વધારો થાય છે. તેમ જ દરિયાનું તાપમાન પણ ૨-૩ ડિગ્રી વધી જાય છે. આ ઘટનાને અલ-નીનો કહેવામાં આવે છે. ઓશન નિનો ઈન્‍ડેક્‍સ (ONI) પરથી વૈજ્ઞાનિકો અંદાજ લગાવે છે કે અલ-નીનો કેટલો શક્‍તિશાળી છે. ૦.૫ અને ૦.૯ ની વચ્‍ચેના આ ઇન્‍ડેક્‍સ પરના માપને નબળા અલ-નીનો ગણવામાં આવે છે અને ૧ ઉપરના માપને મધ્‍યમ અલ-નીનો ગણવામાં આવે છે. પરંતુ જો આ ઇન્‍ડેક્‍સ ૧.૫ અને ૧.૯ ની વચ્‍ચે રહે તો તેને મજબૂત અલ-નીનો ગણવામાં આવે છે. NOAA (NIO) એ આ વખતે ૧.૫ થી વધુ ઇન્‍ડેક્‍સની આગાહી કરી છે.

ભારતીય સંદર્ભમાં, દેશે છેલ્લા સો વર્ષમાં ૧૮ વખત દુષ્‍કાળનો સામનો કરવો પડ્‍યો છે. તેમાંથી અલ-નીનો ૧૩ વખત દુષ્‍કાળની ઝપેટમાં આવી ગયો છે. જો ભારતમાં અલ-નીનોનો વિકાસ થાય છે, તો દેશમાં સામાન્‍ય રીતે ઓછો વરસાદ પડે છે. વર્ષ ૧૯૦૦ થી ૧૯૫૦ સુધીમાં દેશમાં ૭ વખત અલ-નીનોનો વિકાસ થયો. ભારતે ૧૯૫૧-૨૦૨૧ વચ્‍ચે ૧૫ અલ નીનોનો સામનો કરવો પડ્‍યો હતો. જેના કારણે ૨૦૦૦ પછી ૪ વખત દુષ્‍કાળનો સામનો કરવો પડ્‍યો હતો. આ દરમિયાન, ખરીફ અથવા ઉનાળામાં વાવેતર કરાયેલ કળષિ ઉત્‍પાદનમાં ભારે ઘટાડો થયો હતો, જેના કારણે મોંઘવારી નોંધપાત્ર રીતે વધી હતી.

કેન્‍દ્રીય હવામાન વિભાગે પહેલાથી જ રાજ્‍યોને કોઈપણ પ્રતિકૂળ પરિસ્‍થિતિ માટે તૈયાર રહેવા માટે કહ્યું છે. જો ભારત હવે આ માટે તૈયારી નહીં કરે તો તેને પછીથી ગંભીર સંકટનો સામનો કરવો પડી શકે છે. આ સ્‍થિતિનો સામનો કરવા માટે ભારતે ઘણા વધુ પગલાં ભરવા પડશે. નિષ્‍ણાતોના મતે, ભારતે જોખમ ઘટાડવા માટે હવામાનની આગાહી, વહેલી ચેતવણી, જળ સંરક્ષણને પ્રોત્‍સાહન આપવા, દુષ્‍કાળ પ્રતિરોધક પાક વિકસાવવા અને ખેડૂતોની ક્રેડિટ અને વીમા વિકલ્‍પોની પહોંચ વધારવાની જરૂર છે.

અલ નિનો વર્ષ અને વરસાદ ૨૦૦૨ની સરેરાશ કરતાં ૧૯ ટકા નીચે, ૨૦૦૪ની સરેરાશ કરતાં ૧૩ ટકા નીચે, ૨૦૦૯ની સરેરાશ કરતાં ૨૩ ટકા નીચે, ૨૦૧૪ની સરેરાશ કરતાં ૧૨ ટકા નીચે, ૨૦૧૫ની સરેરાશ કરતાં ૧૪ ટકા નીચે.