ભારતીય ફિલ્મી સંગીતમાં અનેક સંગીતકારો થઇ ગયા જેમણે તેના લાજવાબ સંગીત વડે લોકોના હૃદયમાં એક અલગ સ્થાન બનાવ્યું અને સંગીત ક્ષેત્રે એક અમીટ છાપ છોડી ગયા. નૈશાદ, ઓ.પી.નૈયર, અનીલ વિશ્વાસ, રોશન વગેરે અનેક સંગીતકારોને આજે પણ લોકો યાદ કરે છે. જોકે આજે એક એવા સંગીતકારની વાત કરવી છે જે બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ જમાનામાં પણ ખુબજ રંગીન એટલેકે આજે પણ ન ભૂલી શકાય તેવું સંગીત આપ્યું છે જોકે લોકો તેમને ભૂલી ગયા છે.. અરે.. ૯૫ ટકા સંગીતના ચાહકોએ તેમનું નામ પણ નહીં સાંભળ્યું હોય.. ‘ગોરે ગોરે, ઓ બાંકે છોરે..., શોલા જો ભડકે દીલ મેરા ધડકે...' આ ગીતો તો લગભગ બધાએ સાંભળ્યા છે તેમાં સંગીત સહયોગ જેનો છે એ સંગીતકાર છે દેશના પ્રખ્યાત જાઝ પ્લેયર ‘ચીક ચોકલેટ'. કોણ હતા આ સંગીતકાર ચીક ચોકલેટ.? આવો જાણીએ..
ભારતના ચિક ચોકલેટ તરીકે જાણીતા એન્ટોનિયો ઝેવિયર વાઝનો જન્મ ૧૯૧૬માં થયો હતો. તે ગોવાના રહેવાસી હતા. તેઓ ગોવાના ટ્રમ્પેટર તરીકે પણ જાણીતા હતા. તેણે બોમ્બેની તાજમહેલ હોટેલમાં જાઝ બેન્ડનું નેતૃત્વ કર્યું અને બોમ્બેના સૌથી પ્રખ્યાત જાઝ સંગીતકારોમાંના એક બન્યા. તેઓ હિન્દી ફિલ્મ સંગીતકાર પણ હતા અને વિવિધ સાઉન્ડટ્રેક્સમાં ટ્રમ્પેટ વગાડતા હતા. તેમણે તેની સ્થાનિક પેરોકિયલ સ્કૂલમાં સંગીત શીખ્યું અને તેમની માતાની ઈચ્છા હોવા છતાં કે જેઓ એક મિકેનિક બનવાને બદલે સંગીત તરફ વળી જીવનના તેમના સપનાને અનુસર્યા. લુઈસ આર્મસ્ટ્રોંગ એક અમેરિકન ટ્રમ્પેટર, સંગીતકાર, ગાયક અને અભિનેતા હતા જે જાઝમાં સૌથી પ્રભાવશાળી અને પ્રથમ-વર્ગના કલાકારોમાંના એક હતા. ભારતીય ચિક ચોકલેટે તેના પસંદગીદા કલાકાર આર્મસ્ટ્રોંગની કલાને ગંભીરતાથી લીધી. તેણે તેમની હાઈ સોસાયટી, હેલો ડોલી અને ફાઈવ પેનીઝ જેવી ફિલ્મો જોઈ અને લુઈસ આર્મસ્ટ્રોંગની શક્ય તેટલી ચાલ અને ગાવાનું અનુકરણ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. ચિક ચોકલેટે ‘ભારતના લુઈસ આર્મસ્ટ્રોંગ' તરીકેનું સન્માન મેળવ્યું હતું. કારણ કે તેઓ માત્ર આફ્રિકન અમેરિકનની જેમ જ જાઝ વગાડતા નહતા પણ તેવો જ ઘાટો રંગ પણ ધરાવતા હતા. આ વાત તેમની પુત્રી ઉર્સુલાએ પણ સ્વીકારી હતી. તેઓ આર્મસ્ટ્રોંગના વ્યક્તિત્વથી ખૂબ પ્રભાવિત હતા.
ચિક ચોકલેટ તે ગોવાના એવા ઘણા સંગીતકારોમાંના એક હતા જેમણે બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન બોમ્બેના સાંસ્કૃતિક લેન્ડસ્કેપને સમૃદ્ધ બનાવ્યું હતું. તેઓ ક્લબ અને હોટલમાં વિવિધ શૈલીના પશ્ચિમી સંગીત અને વાદ્યો વગાડતા હતા. તાર્કિક રીતે જોઇએ તો ૧૯૪૭ પછી, તેમની આ અદભૂત પ્રતિભાનો ઉપયોગ હિન્દી ફિલ્મોના સંગીત દિગ્દર્શકો દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. ૪૦ ના દાયકાના મધ્ય સુધીમાં, રંગૂન અને મસૂરીમાં ટ્રમ્પેટ વગાડ્યા પછી, ચિકે પોતાને લોકપ્રિય બોમ્બે જાઝ સંગીતકાર તરીકે સ્થાપિત કરી લીધા હતા. તેણે સ્પોટલાઇટ્સ નામના જૂથ સાથે શરૂઆત કરી અને ૧૯૪૫ સુધીમાં તેણે પોતાનો ડ્રેસ કોડ ‘ચિક અને મ્યુઝિક મેકર્સ' નામે બનાવ્યો અને તાજમહેલ હોટેલની માલિકીની ગ્રીન્સ હોટેલમાં કરાર જીતવા માટે અન્ય ૧૨ બેન્ડને હરાવ્યા હતા. તે સમયના એક અખબારના લેખમાં ચિક ચોકલેટના બેન્ડને ‘બોમ્બેના ટોપફલાઇટ બેન્ડ' તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું હતું. ચિક ચોકલેટ એ વખતે ક્રિસ પેરી સાથે ગ્રીન્સ હોટેલ ખાતે બે-ટ્રમ્પેટ બેરેજનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.
તે સમયના ઘણા ગોવાના સંગીતકારોની જેમ, ચિક ચોકલેટ રાત્રે જાઝ લાઈવ વગાડતા હતા પરંતુ તેમના દિવસો ફિલ્મ સ્ટુડિયોમાં વિતાવતા હતા. ફિલ્મો માટે સાઉન્ડ ટ્રેક રેકોર્ડિંગ અને ગોઠવતા હતા. બોલિવૂડ ફિલ્મોમાં સંગીતકાર તરીકે તેની કારકિર્દી ખીલી હતી. ૧૯૫૧ માં, તેમણે ફિલ્મ નાદાનથી સંગીત નિર્દેશક તરીકે તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી. જેમાં તલત મહેમૂદના આ તેરી તસ્વીર બના લુ અને લતા મંગેશકરના સારી દુનિયા કો પીછે છોડકર જેવા ગીતોનો સમાવેશ થાય છે. ચિક ચોકલેટ સંગીતકાર સી. રામચંદ્રની ટીમનો અભિન્ન ભાગ હતા. રામચંદ્રને બોલીવુડમાં ફિલ્મ સમાધિમાંથી ગોરે ગોરે ઓ બાંકે ચોરે અને અલબેલામાંથી શોલા જો ભડકે જેવી ધૂન સાથે બોલિવૂડમાં સ્વિંગ રજૂ કરવાનો શ્રેય આપવામાં આવે છે. જોકે આ ગીતોનો શ્રેય ચિક ચોકલેટને કારણે તેમને મળ્યો હતો. ૧૯૫૨ની ફિલ્મ રંગીલીમાં તેમના સહયોગમાં લતા મંગેશકરે ગાયેલું ગીત કોઈ દર્દ હમારા ક્યા સમજે સામેલ હતું. તેમને ૧૯૫૬ની ફિલ્મ કર ભલામાં નાસિર સાથેના તેમના કામ માટે યાદ કરવામાં આવે છે અને તેમણે મદન મોહન સાથે પણ કામ કર્યું હતું. ચિક ચોકલેટ ‘ભાઈ ભાઈ' ફિલ્મ માટે સહાયક સંગીત નિર્દેશક હતા. ચિક ચોકલેટે અલબેલા ફિલ્મમાં એક નાનકડી ભૂમિકા પણ ભજવી હતી. તેમના બેન્ડ સાથે ગીતની ક્રમમાં તેમને ફ્રેલી લેટિનસ્ક કોસ્ચ્યુમ પહેરાવ્યા હતા.
અનિલ બિશ્વાસ હિન્દી ફિલ્મ સંગીતમાં પﾍમિી વાદ્યો અને ઓર્કેસ્ટ્રાને રજૂ કરનાર સૌપ્રથમ હતા. તેણે સુરેન્દ્ર અને વહીદાન બાઈ દ્વારા ગાયેલું અલીબાબા (૧૯૪૦) ફિલ્મ માટે - વોલ્ટ્ઝ રિધમ પર આધારિત ગીત કંપોઝ કર્યું હતું. ‘હમ ઔર તુમ ઔર યે ખુશી' જે હિન્દી સિનેમામાં પ્રથમ ગણાય છે. એ વખતે ચિક ચોકલેટ ટ્રમ્પેટ વગાડતા હતા. જોકે ઉસ્તાદ નૌશાદ કે જેમણે પાછળથી હિન્દી સિનેમામાં હિંદુસ્તાની શાષાીય સંગીતના મશાલધારક તરીકે પોતાની છાપ છોડી હતી, તેઓ પણ તેમની કારકિર્દીની શરૂઆતમાં પﾍમિી સંગીત સાથે પ્રયોગો કર્યા હતા. પોતે એક કુશળ પિયાનોવાદક હોય, તેમણે ૧૯૪૯માં અંદાજમાં પિયાનોનો નોંધપાત્ર ઉપયોગ કર્યો હતો. ‘મતવાલા જિયા ડોલે પિયા ઝૂમે ઘાટા છાયા રે બાદલ' જેવી માટીની અનુભૂતિ ધરાવતી ધરતીની રચનાઓમાં સ્થાયી થતાં પહેલાં, નૌશાદે ૧૯૫૦ની ફિલ્મ દાસ્તાનમાં ગીત માટે વેસ્ટર્ન ઓર્કેસ્ટ્રલ શૈલી સાથે વોલ્ટ્ઝ રિધમ સાથે પ્રયોગ કર્યો હતો.
જોકે ફિલ્મોમાં જાઝનો મોટા પાયે ઉપયોગ રામચંદ્ર ચિતલકર એટલેકે જેને સી.રામચંદ્ર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જેમણે મોટા પાયે હિન્દી ફિલ્મ સંગીતમાં પﾍમિી સંગીતને ભેળવ્યું હતું. તેઓ એક તરફ તેઓ ભારતીય શાષાીય સંગીતમાં બેહદ શ્રેષ્ઠ સ્થાન ધરાવતા હતા તો બીજી તરફ તેઓ જાઝથી ખુબ આકર્ષાયા હતા અને સંગીતકાર ચિક ચોકલેટને ફિલ્મોમાં સ્થાન અપાવ્યું હતું.
સી.રામચંદ્રએ ૧૯૪૨માં ફિલ્મ ‘સુખી જીવન' થી પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી હતી. તેનું દિગ્દર્શન ભગવાન દાદા દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. જેમની સાથે સંગીત દિગ્દર્શક ચિક ચોકલેટે યાદગાર ભાગીદારી કરી હતી. ‘મેરે પિયા ગયે રંગૂન' ગીત માટે ૧૯૪૭-ફિલ્મ પતંગામાં, સંગીત દિગ્દર્શકે ચિક ચોકલેટ ને ટ્રમ્પેટ વગાડવા માટે બોલાવ્યા અને ગીત સુપર ડૂપર હિટ ગયું. ફરી એકવાર ચિક ચોકલેટને ફિલ્મ સમાધિમાં ‘ઓ ગોરે ગોરે ઓ બાંકે છોરે'માટે ટ્રમ્પેટ વગાડવા બોલાવવામાં આવ્યા. બ્રાસ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ, નિઃશંકપણે ટ્રેકમાં મોટી હાજરી ધરાવે છે અને તે ચિક ચોકલેટને આભારી છે કે તેની આંગળીઓના જાદુએ એવી કમાલ કરી કે ગીતની કાઉન્ટર મેલોડી ટ્રમ્પેટ ને કારણે નીખરી ઉઠી. આ કાઉન્ટર-મેલોડીનો ખ્યાલ એ ચિક ચોકલેટ જેવા ગોવાના સંગીતકારોનું હિન્દી ફિલ્મ સંગીતમાં બીજું મોટું યોગદાન છે. એ પછી ફિલ્મ અલબેલા (૧૯૫૧) માં ‘શોલા જો ભડકે દિલ મેરા ધડકે' ગીત માટે ક્યુબન ડ્રમ્સ ગોઠવવામાં ચિક ચોકલેટે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. હંમેશની જેમ તેણે પણ અદભૂત ડ્રમ્સ વગાડી ગીતને ચારચાંદ લગાવી દીધા. આ ગીત ભગવાન દાદા અને ગીતા બાલી દ્વારા શૈલીયુક્ત રીતે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આગળ જતા સી. રામચંદ્રના આગ્રહ પર સંગીતકાર ચિક ચોકલેટે ફિલ્મ ‘નાદાન (૧૯૫૧)' ના ગીતો બનાવવાની જવાબદારી લીધી. હીરા સિંહ દ્વારા નિર્દેશિત આ ફિલ્મમાં દેવ આનંદ અને મધુબાલા હતા. જેમાં આઠ ગીતો છે અને એક ગીત સિવાય જે સંગીત દિગ્દર્શકની વિશેષતા ધરાવે છે કે તે સમગ્ર આલ્બમ જાઝ-મુક્ત હતું.! એ પછી કિશોર કુમાર અને વૈજયંતિમાલાને દર્શાવતી ૧૯૫૭-ફિલ્મ આશામાં સી.રામચંદ્ર સાથે ચિક ચોકલેટનું જોડાણ એક નવી ઊંચાઈને સ્પર્શ્યું. ‘ઈના મીના ડીકા' ગીતના બે વર્ઝન - એક આશા ભોસલે દ્વારા અને બીજું કિશોર કુમાર દ્વારા ગવાયું જેમાં ચિક ચોકલેટે તેમની કલાની ઉંચાઇ દર્શાવી.
ફિલ્મ આખરી ખત (૧૯૬૬) માં એક ગીત છે - રૂતુ જવાન જવાન રાત મહેરબાન - ખય્યામ દ્વારા રચિત અને કૈફી આઝમી દ્વારા લખાયેલ. એક ક્લબમાં ભૂપેન્દ્ર (પાર્શ્વગાયક) પર તેનું ચિત્રણ કરતી વખતે, દિગ્દર્શક ચેતન આનંદ દ્વારા કરાયું છે જેમાં ટ્રમ્પેટ વગાડતા ચિક ચોકલેટને બે વાર જોઇ શકાય છે. માસ્ટર જાઝ ટ્રમ્પેટિયર ચિક ચોકલેટને ફિલ્મ ‘આખરી ખત'માં સંગીત સહાયક તરીકે પણ શ્રેય આપવામાં આવ્યો હતો. તે ફિલ્મની રજૂઆતના લગભગ છ મહિના પછી ચિક ચોકલેટ અવસાન પામ્યા હતા. મદન મોહને ચિક ચોકલેટને તેમની સાથેનો એક ફોટો ભેટ આપ્યો હતો, જેમાં લખ્યું હતું, ‘મારા સૌથી વફાદાર સાથી, ચિક - મારી બધી શુભેચ્છાઓ સાથે..' ચિક ચોકલેટ નો જાઝ પ્રત્યેનો અનન્ય પ્રેમ તેમના સંગીતમાં ઉભરી આવતો હતો. હિન્દી ફિલ્મ સંગીતમાં જાઝના પ્રણેતાઓમાંના એક એવા ચીક ચોકલેટ કાયમ યાદ રહેશે.
ચિક ચોકલેટના કેટલાક યાદગાર ગીતો...
- બાલામજી બડે નાદાન (કર બહલ)
- ચલે કહાં લેકે મેરે દિલ કે કરાર (કર બહલ)
- દિવાને અગર મગર કાહે સોચે (કર બહલ)
- ઓ દિલરૂબા આ નઝર મીલા (કર બહલ)
- ઓ મેરી ઝીંદગી કે સહારે (કર બહલ)
- ગોરે ગોરે ઓ બાંકે છોરે
- શોલા જો ભડકે દિલ મેરા ધડકે
- આ તેરી તસવીર બના લું
- દિલો કે મેલો કા નામ પિકનીક (નાદાન ૧૯૫૧)
- હમ નૈનો મે લાયે હૈ પ્યાર (રંગીલી ૧૯૫૨)
- બૈયાં છોડો બલમ ઘર જાના હૈ (રંગીલી ૧૯૫૨)
- કોઇ દર્દ હમારા ક્યા સમજે
- હંસ લે ગા લે જી બહલા લે
- સૈયાં અગર તુમ હો શેર
- રાતભી રંગીન હૈ મૌકા ભિ હસીન હૈ
ચિક ચોકલેટની અંતિમ ઇચ્છા મુજબ તેમની છાતી પર ટ્રમ્પેટ મૂકીને તેમને વિદાય અપાઇ...
ચિક ચોકલેટની કારકિર્દી દુઃખદ રીતે ટૂંકી હતી અને મે ૧૯૬૭ માં ૫૧ વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું હતું. તેમની અંતિમ ક્ષણોમાં બોમ્બેના અગ્રણી એકોર્ડિયનવાદક ગુડી સર્વાઈ અને ડ્રમર ફ્રાન્સિસ વાઝ તેમની સાથે હતા અને તેમની અંતિમ ઈચ્છા મુજબ તેમની છાતી પર ટ્રમ્પેટ મૂકીને તેમને વિદાય આપવામાં આવી હતી.
તેમના નિધનના થોડા સમય પછી, ચેતન આનંદની ફિલ્મ આખરી ખત દર્શાવવામાં આવી હતી. જેમાં ભારતના લુઈસ આર્મસ્ટ્રોંગ ચિક ચોકલેટ છેલ્લી વખત ‘ઋત જવાન જવાન' ગીતોમાંના એકમાં જોવા મળ્યા હતા. આ ઉપરાંત તેમાં પહેલીવાર ગાયક ભૂપિન્દર ગિટાર વગાડતા અને સ્ક્રીન પર ગીતો ગાતા જોવા મળ્યા હતા. આ બ્લૂસી ગીત રુત જવાન જવાનમાં ચિક ચોકલેટના ઘણા ક્લોઝ-અપ્સ દર્શાવવામાં આવ્યા હતા. જેમાં બેન્ડસ્ટેન્ડ પરથી તેના ટ્રમ્પેટ સોલો વગાડવામાં આવ્યા હતા. અંતિમ દિવસોમાં ચિક તેની પત્ની માર્થા અને તેના બાળકો સાથે કોલાબામાં એક એપાર્ટમેન્ટમાં રહેતા હતા.
પ્રશાંત બક્ષી
મો. ૭૯૯૦૫ ૫૮૪૬૯
.png)
મુખ્ય સમાચાર
સૌરાષ્ટ્ર કચ્છ
સમાચાર ગુજરાત
દેશ-વિદેશ
ખેલ-જગત
ફિલ્મ જગત