બોલિવૂડની સ્વર કોકિલા લતા મંગેશકરે મરાઠીમાં સદાશિવ રાવ નારવેકરના નિર્દેશનમાં અને દત્ત્।ા દાવજેકરના નિર્દેશનમાં હિન્દીમાં પોતાનું પહેલું ગીત ગાયું હશે, પરંતુ તે ૧૯૪૯ની કલાસિક ફિલ્મ મધુબાલા અને તેના સંગીતકાર ખેમચંદ પ્રકાશના અનુગામી અભિનય માટે જાણીતી છે. અશોક કુમાર.મહલનું ગીત ગાયું, જેના ગીતો 'આયેગા આયેગા આને વાલા' હતા. આ ગીત એટલું ફેમસ થયું કે ૭૦ વર્ષ પછી પણ જો તે કયાંક વાગતું હોય તો સાંભળનારા તેને ગુંજવા મજબૂર થઈ જાય છે. ખેમચંદ્ર પ્રકાશ તેમની શ્રેષ્ઠ રચના 'મહલ'માંથી 'આયેગા આને વાલા' ગીતને ફિલ્મમાંથી હટાવવા માંગતા હતા. આ ગીતથી દુનિયા આજે પણ તેમને યાદ કરે છે. આજે તેમની ૭૨મી પુણ્યતિથિ નિમિત્ત્।ે, ચાલો તેમનાં કેટલાંક ગીતો ફરી ફરીને તેમને યાદ કરીએ.
ખેમચંદ પ્રકાશનો જન્મ ૧૯૦૭માં રાજસ્થાનના સુજાનગઢ ખાતે સંગીતકારોના પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા પંડિત ગોવર્ધન પ્રસાદ જયપુરના દરબારી ગાયક હતા જેમણે યુવાન ખેમચંદને સંગીતની તાલીમ આપી હતી. તેણે કથકની તાલીમ પણ લીધી. તેઓ ૧૯ વર્ષની ઉંમરે જયપુરના રાજવી દરબારમાં તેમના પિતા સાથે ગાયક તરીકે જોડાયા હતા. બાદમાં તેમણે નેપાળના દરબારમાં ગાયક તરીકે પણ સેવા આપી હતી. તેઓ કોલકાતામાં રેડિયો આર્ટિસ્ટ તરીકે કામ કરતા હતા ત્યારે તેના પર તિમિર બરન ની નજર પડી અને બાદમાં તેણે તેમને ન્યૂ થિયેટર્સમાં જોડાવાની ઓફર કરી હતી. તેમણે દેવદાસ (૧૯૩૫) માં તિમિર બરનને મદદ કરી હતી અને એવું કહેવાય છે કે દેવદાસના લોકપ્રિય ગીતો, બાલમ આયે બસો મોરે મન મેં અને દુઃખ કે અબ દિન બીત નહીં વાસ્તવમાં ખેમચંદ પ્રકાશ દ્વારા ટ્યુન કરવામાં આવ્યા હતા. યુવાન ખેમચંદ પ્રકાશે સ્ટ્રીટ સિંગર (૧૯૩૮)માં અભિનય કર્યો હતો અને કોમિક ગીત, લો ખાલો લો મેડમ ખાના, તેમના પર ચિત્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ ગીત ખેમચંદ પ્રકાશ અને મિસ રેખાએ ગાયું હતું.
તેણે સપેરા (૧૯૩૯)માં પણ નાની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ દિવસો દરમિયાન જ તેઓ પૃથ્વીરાજ કપૂર સાથે પરિચિત થયા જેમણે તેમને મદદ કરી હતી જયારે તેઓ ૧૯૩૦ ના દાયકાના અંતમાં બોમ્બે (હવે મુંબઈ) ગયા હતા. તેમની પ્રથમ ફિલ્મ સુપ્રીમ પિકચરની ગાઝી સલાહુદ્દીન (૧૯૩૯) હતી. કહેવાય છે કે આ ફિલ્મ માટે નૌશાદે તેને આસિસ્ટ કર્યા હતા. તે જ વર્ષે તેમને સુપ્રિમ પિકચર્સ દ્વારા ફરીથી બીજી ફિલ્મ મેરી આંખે માટે કંપોઝ કરતા જોયા. ખેમચંદ પ્રકાશ સાથે ખુર્શીદની આ પહેલી ફિલ્મ હતી. ખબર નહી ગીતો લોકપ્રિય હતા કે નહીં, પરંતુ ગીતો સ્પષ્ટપણે એક તેજસ્વી સંગીતકારના પરિચય તરફ નિર્દેશ કરે છે.
તે વર્ષ ૧૯૪૦ માં હતું કે ખેમચંદ પ્રકાશ રણજીત મૂવીટોન સાથે સંકળાયેલા હતા અને તેની સાથે લાંબી ઇનિંગ્સ હતી. આ જોડાણ ૧૯૪૦માં ફિલ્મ આજ કા હિન્દુસ્તાન, દિવાલી, હોલી અને પાગલ સાથે શરૃ થયું હતું. આમાંથી કેટલીક ફિલ્મો માટે બુલો સી રાનીએ ખેમચંદ પ્રકાશને મદદ કરી હતી. ફાગુન કી રૃત આયી રે - હોલી (૧૯૪૦), તેરે નૈનોં મેં નૈના ડાલે - હોલિડે ઇન બોમ્બે (૧૯૪૧) વગેરે ખુબજ પ્રખ્યાત ગીતો બન્યા હતા. હોલીડે ઇન બોમ્બે નામની આ ફિલ્મ સુદામા પ્રોડકશન્સના બેનર હેઠળ બનાવવામાં આવી હતી જે રણજીત મૂવીટોન સાથે જોડાયેલી હોય તેવું લાગતું હતું. ખેમચંદ પ્રકાશનું રણજિત મૂવીટોન સાથેનું સાહસ ચાલુ રહ્યું અને વર્ષ ૧૯૪૧ માં, અગ્રણી ફિલ્મો હતી, પરદેશી, ઉમ્મીદ, પ્યાસ અને શાદી આવેલી. ૧૯૪૨માં, ખેમચંદ પ્રકાશે ફરીથી રણજીત મૂવીટોન માટે કંપોઝ કર્યું. મુખ્ય ફિલ્મો દુખ સુખ, ફરિયાદ અને ચાંદની હતી. ગાયક મુકેશ પોતાને ગાયક અભિનેતા તરીકે સ્થાપિત કરવાના પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા અને નિર્દોષ (૧૯૪૧) માં નલિની જયવંતની સામે ડેબ્યુ કર્યું. વર્ષ ૧૯૪૩માં ખેમચંદ પ્રકાશની કારકિર્દીમાં વળાંક આવ્યો કારણ કે તેમને પ્રથમ વખત કે એલ સાયગલ માટે કંપોઝ કરવાની તક મળી. અને તેણે સાયગલ અને ખુર્શીદ સાથે અજાયબીઓ સર્જી, જે બંનેએ તાનસેન ફિલ્મ માટે તેમની કારકિર્દીના કેટલાક શ્રેષ્ઠ ગીતો ગાયા. ખેમચંદ પ્રકાશની રણજિત મૂવીટોન સાથેની છેલ્લી ફિલ્મ પ્રભુ કા ઘર હતી જે ૧૯૪૫માં રિલીઝ થઈ હતી. કેટલાક ગીતો બુલો સી રાની દ્વારા રચવામાં આવ્યા હતા. આ ફિલ્મમાં ખુરશીદ ફરીથી મુખ્ય ભૂમિકામાં હતા.કહેવાય છે કે ખેમચંદ પ્રકાશને રણજીત મૂવીટોનના ચંદુલાલ શાહ સાથે મતભેદો હતા. તે પાતળા અવાજ સાથે નવા નવા ગાયક વિશે હતું. ખેમચંદ પ્રકાશ લતા મંગેશકરને તેમની સંગીત ટીમ સાથે જોડવા માંગતા હતા, જયારે શાહ તેની વિરુદ્ઘ હતા. આખરે ખેમચંદ પ્રકાશે રણજીત મૂવીટોન છોડવાનો નિર્ણય કર્યો. રણજિત મૂવીટોનથી અલગ થયા પછી, ખેમચંદ પ્રકાશ બોમ્બે ટોકીઝ જેવા મોટા પ્રોડકશન હાઉસમાં જોડાયા ત્યાં સુધી તેમણે જુદા જુદા બેનરો માટે કામ કર્યું. ૧૯૪૭ માં, તેમની મુખ્ય ફિલ્મો હતી, ચલતે ચલતે, ગાંવ, મુલાકત, સિંદૂર, સમાજ કો બાદલ ડાલો, મેરા સુહાગ વગેરે. ખેમચંદ પ્રકાશ બોમ્બે ટોકીઝમાં જોડાયા અને આગામી થોડા વર્ષોમાં ઘણાં લોકપ્રિય અને મધુર ગીતો રચ્યા. ૧૯૪૮માં તેની બે ફિલ્મો રિલીઝ થઈ, આશા અને જીદ્દી.
ખેમચંદ પ્રકાશ એવા સંગીતકારોમાંના એક હતા જેઓ લતા મંગેશકરના અવાજમાં સંભવિતતાનો અંદાજ લગાવી શકતા હતા અને તેઓ તેમની ફિલ્મોમાં તેમના ગીતો ઓફર કરતા હતા. માત્ર લતા જ નહીં, ખેમચંદ પ્રકાશે પણ કિશોર કુમારને ફિલ્મ ઝિદ્દીમાં પહેલો બ્રેક આપ્યો હતો અને કિશોર દાએ ગીત ગાયું હતું, જીને કી દુઆં કયૂં માંગુ.ખેમચંદ પ્રકાશે ઘણી ફિલ્મોમાં શાનદાર સંગીત આપ્યું હતું. પણ તેઓ મહલથી આગળ વધી શકયા નહીં. કદાચ તે નસીબની વાત હતી કે આ ફિલ્મ રિલીઝ થયાના થોડા મહિના પછી ૧૦ ઓગસ્ટ, ૧૯૫૦ના રોજ માત્ર ૪૨ વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું. મહલનું સંગીત તેમનું હંસ ગીત (અંતિમ રચના) નહોતું, પરંતુ તે ચોક્કસપણે તેમની, લતા મંગેશકર અને બોલિવૂડની શ્રેષ્ઠ રચનાઓમાંની એક છે. અફસોસ! તેઓ તેમની સૌથી મોટી સફળતા જોઈ શકયા નહીં.
ખેમચંદ પ્રકાશે
તેમની પુત્રીના નામે ખરીદી હતી હવેલી
સુજાનગઢમાં એક હવેલી છે, જે ખેમચંદ પ્રકાશે તેમની પુત્રીના નામે ખરીદી હતી. નિષ્ફળતાના દિવસોમાં તે ગીરો હતી. હવે કોઈ અન્ય તેની માલિકી ધરાવે છે. કેટલાક સમય પહેલા સમાચાર આવ્યા હતા કે મધ્યપ્રદેશ સરકારે બોમ્બે બજારમાં સ્થિત કિશોર કુમારની ખંડવા હવેલીને તોડીને રસ્તો પહોળો કરવાનો નિર્ણય લીધો ખતો. કહેવાય છે કે યાદો હવેલીઓમાં ઉગતી નથી, તે આત્મામાં ઉગે છે.
. ખેમચંદ પ્રકાશને ગાયક કલાકારો અને અભિનેત્રીઓને ગીતો ઓફર કરવા પડતા. તે બધા સારા ગાયક ન હતા, તેમ છતાં તે સારા ગીતો આપી શકતા હતા
. કિશોર કુમારનો પરિચય પણ ફિલ્મ જીદ્દીથી કરાવ્યો હતો. મંગેશકર બહેનો સાથે કિશોર કુમારના પ્રથમ યુગલ ગીતો પણ તેમના દ્વારા જ રચાયા હતા
. તેમણે ઘણા ગીતકારો સાથે કામ કર્યું
. કુલ મળીને, તેમની માત્ર ૧૧ વર્ષની કારકિર્દીમાં તેમણે લગભગ ૪૫ ફિલ્મો માટે કંપોઝ કર્યું હતું
. એવો ઉલ્લેખ છે કે તેમણે તેમની કેટલીક ફિલ્મો માટે ખેમરાજ નામે રચના કરી હતી
.png)
મુખ્ય સમાચાર
સૌરાષ્ટ્ર કચ્છ
સમાચાર ગુજરાત
દેશ-વિદેશ
ખેલ-જગત
ફિલ્મ જગત